„Oto rozmaryn na pamiątkę; proszę cię, luby, pamiętaj”

(William Szekspir, „Hamlet”, akt IV, scena V, tłum. Paszkowski, 1909 r.)

Milena Ivanova*, aromaterapeuta kliniczny z Instytutu Tradycyjnej Medycyny Ziołowej i Aromaterapii w Londynie, MIFPA

Świeży, intensywnie aromatyczny zapach wiecznie zielonego krzewu rozmarynu (Rosmarinus officinalis) jest absolutnie wyjątkowy. Rozmaryn to „iglaste” zioło z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), które łączy w sobie właściwości typowe dla olejków iglastych z charakterystyką olejków pozyskiwanych z roślin kwitnących. Dzięki temu stanowi wszechstronne narzędzie terapeutyczne o licznych zastosowaniach.

Rozmaryn, znany głównie jako przyprawa w kuchni, od wieków zajmuje również ważne miejsce w tradycyjnej medycynie ludowej wielu kultur. Współcześnie jego właściwości lecznicze wzbudzają zainteresowanie środowiska naukowego, a coraz więcej z nich znajduje potwierdzenie w badaniach klinicznych.

Najczęstsze zastosowania olejku eterycznego z rozmarynu:

Poprawa funkcji poznawczych: pamięć i koncentracja

Przez stulecia rozmaryn był symbolem pamięci i mądrości. Studenci starożytnej Grecji zakładali wieńce z rozmarynu, by zwiększyć swoje możliwości intelektualne podczas egzaminów. Rzymianie wierzyli w jego zdolność wspierania pamięci. W czasach Tudorów w XVI wieku uważano, że rozmaryn wzmacnia zdolności zapamiętywania. W sztuce Hamlet Szekspira, Ofelia mówi: „Oto rozmaryn na pamiątkę; proszę cię, luby, pamiętaj”.

Olejek eteryczny z rozmarynu może stanowić doskonałe wsparcie w poprawie pamięci i koncentracji. Badania nad olejkiem rozmarynowym (chemotyp 1,8-cyneol) wykazały, że jego inhalacja znacząco poprawia zdolność zapamiętywania zadań do wykonania. W testach wykazano, że osoby wdychające olejek rozmarynowy lepiej pamiętały o zaplanowanych czynnościach – nawet o 60–75% skuteczniej niż osoby z grupy kontrolnej.

Inne badania wykazały, że dyfuzja olejku z rozmarynu w sali lekcyjnej poprawia funkcjonowanie pamięci u uczniów nawet o 75%. Naukowcy z Uniwersytetu Northumbria udowodnili, że już samo przebywanie w pomieszczeniu, w którym rozpylono olejek z rozmarynu, może znacząco poprawić zapamiętywanie. Efekt ten przypisuje się obecności związków z grupy tlenków i monoterpenów, które działają pobudzająco na aktywność mózgu. Szczególnie istotnym składnikiem jest 1,8-cyneol (znany także jako eukaliptol), który może działać podobnie do leków stosowanych w terapii demencji, zwiększając poziom acetylocholiny — neuroprzekaźnika kluczowego dla procesów poznawczych.

Wsparcie wzrostu włosów

Olejek rozmarynowy może być skuteczny w leczeniu niektórych typów wypadania włosów, w tym łysienia androgenowego. W badaniu przeprowadzonym wśród mężczyzn z łysieniem, regularne wcieranie rozcieńczonego olejku rozmarynowego w skórę głowy dwa razy dziennie przez sześć miesięcy przyniosło podobny wzrost gęstości włosów jak u mężczyzn stosujących minoksydyl (Rogaine) — jeden z najczęściej używanych preparatów na porost włosów.

Dodatkową korzyścią była mniejsza liczba przypadków podrażnienia i świądu skóry głowy u osób stosujących rozmaryn. Inne badania sugerują, że olejek rozmarynowy może być pomocny również w przypadku łysienia plackowatego (alopecia areata), które dotyka do 50% osób poniżej 21. roku życia oraz około 20% osób powyżej 40 lat. W grupie badanych, którzy przez siedem miesięcy codziennie wcierali mieszankę olejków eterycznych z rozmarynem, poprawę odnotowano u 44% uczestników, podczas gdy w grupie kontrolnej – jedynie u 15%.

Łagodzenie bólu

W tradycyjnej medycynie ludowej rozmaryn był stosowany jako naturalny środek przeciwbólowy. Wstępne badania naukowe potwierdzają jego działanie przeciwbólowe, które może być nawet skuteczniejsze niż działanie paracetamolu. W dwutygodniowym badaniu przeprowadzonym na pacjentach z bólem barku po udarze mózgu, zastosowanie akupresury z dodatkiem olejku z rozmarynu dwa razy dziennie przez 20 minut przyniosło 30-procentowe zmniejszenie bólu. W grupie stosującej wyłącznie akupresurę (bez olejku) odnotowano jedynie 15-procentową poprawę.

Naturalny repelent na insekty

Olejek eteryczny z rozmarynu wykazuje również działanie odstraszające owady, w tym komary oraz szkodniki roślin. W badaniu, w którym zastosowano środek EcoTrol (pestycyd na bazie olejku rozmarynowego) na pomidorach szklarniowych, populacja przędziorków została zredukowana o 52%, bez negatywnego wpływu na rośliny.

Rozmaryn skutecznie odstrasza także komary z rodzaju Aedes aegypti, które są nosicielami wirusa Zika. W porównaniu z jedenastoma innymi olejkami eterycznymi, rozmaryn wykazał najdłuższy efekt odstraszający. Aplikacja olejku w stężeniu 12,5% skutecznie odstraszała 100% komarów przez 90 minut.

W innym badaniu spray zawierający 10% olejku z rozmarynu okazał się równie skuteczny jak chemiczny insektycyd bifentryna w ograniczaniu populacji kleszczy czarnonogich (Ixodes scapularis) – głównych wektorów boreliozy w północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych.

Olejek eteryczny z rozmarynu może łagodzić stres, także u osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)
Stres może mieć wiele przyczyn, a inhalacja olejku z rozmarynu może przyczynić się do zmniejszenia lęku i napięcia emocjonalnego – również tego związanego z egzaminami. W badaniu przeprowadzonym wśród studentów pielęgniarstwa jedna z grup wdychała olejek z rozmarynu z inhalatora przed oraz w trakcie testu. Uczestnicy z tej grupy wykazali średni spadek tętna o ok. 9%, podczas gdy w grupie kontrolnej, która nie stosowała rozmarynu, nie zaobserwowano istotnych zmian. Ponieważ przyspieszone tętno odzwierciedla chwilowe napięcie i niepokój, olejek z rozmarynu może w naturalny sposób zmniejszać stres w takich sytuacjach.

W innym badaniu, po pięciominutowej inhalacji olejku rozmarynowego u 22 uczestników stwierdzono o 23% niższy poziom kortyzolu – hormonu stresu – w porównaniu z grupą kontrolną, która wdychała neutralną substancję bez zapachu. Podwyższony poziom kortyzolu może osłabiać układ odpornościowy, przyczyniać się do bezsenności oraz wahań nastroju, a także wywoływać inne niepożądane reakcje.
W Japonii inżynierowie zaczęli montować systemy aromatyczne w nowych budynkach. Takie zapachy jak lawenda czy rozmaryn są rozpylane w przestrzeniach dostępnych dla klientów, by redukować stres oraz potencjalne skażenia bakteryjne podczas oczekiwania.
Olejek rozmarynowy bywa także z powodzeniem stosowany w szkołach u dzieci z ADHD – w celu poprawy koncentracji i stymulacji aktywności intelektualnej. Jak podaje magazyn New Health Adviser: „Stosowanie olejku rozmarynowego w terapii ADHD u dzieci może poprawić ich tempo i precyzję w przyswajaniu wiedzy. Olejek wspiera również równowagę emocjonalną i fizyczną.”

Olejek eteryczny z rozmarynu może wspierać krążenie krwi
Zaburzenia krążenia to częsta dolegliwość. Jednym z najczęstszych objawów są zimne dłonie i stopy – nawet przy stosunkowo wysokiej temperaturze otoczenia. W takich przypadkach pomocny może okazać się właśnie rozmaryn. W jednym z badań kobieta cierpiąca na chorobę Raynauda – schorzenie powodujące zaburzenia krążenia – masowała dłonie rozcieńczonym olejkiem rozmarynowym, co przyniosło zauważalne ogrzanie palców w większym stopniu niż zastosowanie neutralnego olejku do masażu. Obserwacje te zostały potwierdzone za pomocą obrazowania termicznego.

Olejek eteryczny z rozmarynu działa pobudzająco i orzeźwiająco
W medycynie ludowej olejek z rozmarynu stosowany był przy zmęczeniu psychicznym i przeciążeniu umysłowym. Kilka niewielkich badań wykazało, że olejek ten może wspierać koncentrację, czujność, poziom energii i nastrój.
Gdy 20 zdrowych, młodych osób wdychało olejek rozmarynowy, zgłaszały one, że czują się średnio o 30% bardziej orzeźwione psychicznie i o 25% bardziej pobudzone w porównaniu z grupą, która otrzymała placebo. Zwiększonemu poczuciu czujności towarzyszyły zmiany w aktywności fal mózgowych oraz wzrost tętna, oddechu i ciśnienia krwi.
Również aplikacja rozcieńczonego olejku z rozmarynu na skórę może przynieść takie efekty – ponieważ substancje czynne mogą dotrzeć do mózgu również tą drogą. W jednym z badań zastosowanie olejku na skórę u 35 zdrowych osób doprowadziło do zauważalnego wzrostu poczucia skupienia, energii i pozytywnego nastawienia po 20 minutach, w porównaniu z grupą kontrolną otrzymującą placebo.
Badania Uniwersytetu Tokijskiego wykazały, że po ekspozycji na zapach olejku z rozmarynu wzrasta aktywność fal beta w mózgu. Wygląda na to, że sam aromat rozmarynu redukuje wewnętrzne napięcie w mózgu, pozwalając mu uwolnić się od podświadomych blokad energetycznych, które zakłócają swobodny przepływ energii. Efektem jest natychmiastowa poprawa koncentracji, wzrost motywacji, odwagi i wewnętrznej energii.

Inne właściwości terapeutyczne olejku z rozmarynu są obecnie intensywnie badane
Wśród potencjalnych korzyści, które wymagają dalszych badań, znajdują się: silne właściwości antyoksydacyjne (badane w kontekście wsparcia terapii nowotworowych), działanie wspierające pracę wątroby, detoksykację i zdrowie układu trawiennego, pomoc w przypadku zatruć pokarmowych, łagodzenie skutków ubocznych antybiotykoterapii oraz możliwe zastosowanie w walce z antybiotykoopornością. 

I oczywiście – nie byłoby w moim stylu, gdybym na zakończenie nie podzieliła się kilkoma przepisami z wykorzystaniem rozmarynu.

Olejek do masażu zatok (rozmaryn) – do stosowania miejscowego (4%)

W szklanej butelce z pompką (30 ml) połączyć następujące olejki eteryczne i nosnikowe:

• olejek eteryczny z rozmarynu ct. cineol (Rosmarinus officinalis ct. camphor/cineole) – 10 kropli
• olejek eteryczny z pelargonii (Pelargonium graveolens) – 10 kropli
• olejek eteryczny z eukaliptusa radiata (Eucalyptus radiata) – 4 krople
• olejek eteryczny z mięty pieprzowej (Mentha × piperita) – 6 kropli
• olej nośnikowy migdałowy (tłoczony na zimno) – 30 ml

Sposób aplikacji: 2–3 pompki gotowego olejku rozgrzać między dłońmi, a następnie wykonać masaż szyi, okolic za i przed uszami, kości policzkowych, nosa i czoła.

Odżywczy i stymulujący olejek do włosów i skóry głowy – (1,5%)

Dogłębnie odżywia włosy, nadaje im blask, rewitalizuje zniszczone pasma. Lawenda koi, a rozmaryn wspomaga koncentrację, pobudza porost włosów i może pomóc przy ich wypadaniu.

W szklanej butelce z pompką (30 ml) połączyć:

• olej arganowy – 20 ml
• olej nośnikowy migdałowy (tłoczony na zimno) – 10 ml
• olejek eteryczny z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia) – 6 kropli
• olejek eteryczny z rozmarynu ct. cineol (Rosmarinus officinalis ct. camphor/cineole) – 6 kropli

Sposób aplikacji: Wieczorem, przed snem, nanieść gotowy olejek na skórę głowy i masować. Pozostawić na noc (warto zabezpieczyć poduszkę starą poszewką, a dla wzmocnienia efektu owinąć włosy – ciepło aktywuje działanie olejków).

Rano: w suchą skórę głowy wetrzeć szampon, bez użycia wody i dokładnie wymasować – tak, by połączył się z olejem. Następnie zwilżyć włosy i umyć jak zwykle.

Synergiczna kombinacja olejków: profilaktyka przeciw wszom

W butelce z kroplomierzem (5 ml) połączyć następujące olejki eteryczne:

• olejek eteryczny z rozmarynu ct. cineol (Rosmarinus officinalis ct. camphor/cineole) – 1,5 ml (ok. 35 kropli)
• olejek eteryczny z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia) – 1,5 ml (ok. 35 kropli)
• olejek eteryczny z cytryny (Citrus limonum) – 1,5 ml (ok. 35 kropli)

Sposoby użycia:

• Jako dodatek do szamponu: dodać 5 kropli mieszanki do 225 ml szamponu
• Jako dodatek do sprayu do włosów: do 100 ml hydrolatu z rozmarynu dodać 5 kropli synergii. Używać jako spray do włosów – przed użyciem energicznie wstrząsnąć!

Uwaga:
Synergiczne kombinacje olejków to czyste olejki eteryczne – nigdy nie należy stosować ich nierozcieńczonych bezpośrednio na skórę. Zawsze rozcieńczać w oleju nośnikowym. Przechowywać z dala od dzieci. Nie stosować doustnie!

Olejek do masażu przy migrenie: ramiona, szyja, głowa (3%)

Przy migrenach i napięciowych bólach głowy. Do codziennego stosowania – koi, rozluźnia mięśnie i napięcia, harmonizuje, nie działa usypiająco.

W szklanej butelce z pompką (100 ml) połączyć:

• olejek eteryczny z kocanki włoskiej (Helichrysum italicum) – 10 kropli
• olejek eteryczny z lawendyny (Lavandula × intermedia) – 16 kropli
• olejek eteryczny z rozmarynu ct. cineol (Rosmarinus officinalis ct. camphor/cineole) – 13 kropli
• olejek eteryczny z mięty pieprzowej (Mentha × piperita) – 10 kropli
• rozcieńczyć w 100 ml oleju nośnikowego migdałowego (tłoczonego na zimno)
• Sposób aplikacji: Do częściowego masażu ciała w ciągu dnia lub do użytku domowego. 2–3 pompki oleju rozgrzać w dłoniach i wykonać masaż szyi, ramion i głowy.

Olejek do masażu przy stłuczeniach, obrzękach, siniakach (4,4%)

Wspomaga regenerację tkanek po urazach, redukuje obrzęki, siniaki i zasinienia.

W szklanej butelce z pompką (30 ml) połączyć:

• olejek eteryczny z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia) – 8 kropli
• olejek eteryczny z Pelargonii (Pelargonium graveolens) – 8 kropli
• olejek eteryczny z cyprysa (Cupressus sempervirens) – 8 kropli
• olejek eteryczny z rozmarynu ct. cineol (Rosmarinus officinalis ct. camphor/cineole) – 5 kropli
• olejek eteryczny z hyzopu (Hyssopus officinalis decumbens) – 2 krople
• olejek eteryczny z rumianku pospolitego (Matricaria recutita) – 2 krople
• rozcieńczyć w 28 ml oleju nośnikowego migdałowego (tłoczonego na zimno)
• Sposób aplikacji: 2–3 pompki oleju rozgrzać w dłoniach i delikatnie wmasować w łydki – bez ucisku, ruchem od kostek w kierunku kolan.

 W tekście wykorzystano także odniesienia do książki „Eseje o holistycznej aromaterapii” dr. Malte Hozzela, założyciela Oshadhi oraz informacje z badań naukowych opublikowane na stronie www.healthline.com.